Dyrektor Muzeum Zachodniokaszubskiego w Bytowie ma zaszczyt zaprosić na otwarcie nowej wystawy „Te Deum Laudamus. Materialne świadectwa duchowości dawnych mieszkańców ziemi bytowskiej”.
Otwarcie wystawy odbędzie się 10.08.2018 r. (piątek) o godz. 12.00 w bytowskim muzeum. Ekspozycja jest prezentacją efektów projektu badawczego prowadzonego w Muzeum Zachodniokaszubskim, który ma na celu zgromadzić w jednym miejscu jak najszerszą wiedzę o zabytkach sztuki i architektury sakralnej na ziemi bytowskiej. Zwieńczeniem projektu będzie publikacja, której druk zaplanowany jest na początek 2019 roku. Znajdą się w niej wyniki penetracji terenowych i kwerend archiwalnych oraz katalog zabytków zgromadzonych na wystawie. Podobna zwarta publikacja dotycząca zabytków ziemi bytowskiej ukazała się drukiem ostatnio w 1938 roku, podjęty zatem przez muzealników projekt jest bardzo potrzebny i mamy nadzieję będzie z zaciekawieniem przyjęty przez zwiedzających. Na wystawie prezentujemy wizualną dokumentację świątyń, ich historię, architekturę oraz wyposażenie. Tej dokumentacyjnej warstwie towarzyszą zachowane zabytki sztuki sakralnej oraz artefakty związane z przejawami duchowości takie jak paramenty kościelne, księgi i szaty liturgiczne, epitafia a nawet zabytkowe trumny i fragmenty nagrobków. Ekspozycja dotyczy wszystkich znanych dawnym mieszkańcom wyznań religijnych. Znajdziemy tu zabytki związane z katolikami i ewangelikami. Ślady judaizmu w Bytowie zostały niestety niemal zupełnie zatarte a obecność tego wyznania przetrwało jedynie w niezwykle skromnych, pojedynczych artefaktach w postaci fragmentów zniszczonych macew.
Materialnym świadectwem potrzeb duchowych dawnych mieszkańców ziemi bytowskiej są istniejące do dziś świątynie. Przez lata zmieniał się ich wystrój i wyposażenie, czas i żywioły naznaczyły ich historię. Do dziś w niejednym z kościołów znaleźć można ślady dawnych nieszczęść. W gotyckiej wieży dawnego kościoła św. Katarzyny widać osmolone cegły – znak kilkukrotnych pożarów. Zachowały się wiadomości i pamiątki z czasów budowy świątyń, jak w przypadku listu umieszczonego w zwieńczeniu wieży kościoła katolickiego w Tuchomiu. W Jasieniu natomiast – w miejscu niedostępnym na co dzień – na belkach konstrukcji wieży, dawni miejscowi rzemieślnicy umieścili swe nazwiska i daty przeprowadzonych prac remontowych, uwiecznione na fotografiach w trakcie badań prowadzonych w ramach przygotowań do niniejszej wystawy.
Dawne kościoły są skarbnicą wiedzy o ich wcześniejszych parafianach – czy to katolikach czy protestantach. Wiele bowiem z obecnych katolickich kościołów na ziemi bytowskiej było wcześniej ewangelickimi zborami, z otaczającymi wnętrze emporami, ołtarzami ambonowymi, ławami kolatorskimi czy typowymi dla luteran dzbanami na wino mszalne. Przedstawienia ikonograficzne, często dopełnione biblijnymi wersetami, skoncentrowane były na podstawowych elementach wyposażenia – ołtarzu, ambonie i chrzcielnicy. Słowno-obrazowe programy miały objaśniać sens sakramentów i umacniać wiarę.
Wielokrotnie w dziełach z kościołów ziemi bytowskiej widoczne są wpływy większych, bardziej znaczących ośrodków, zauważalne w rozwiązaniach formalnych lub jednoznacznie potwierdzone nazwiskiem twórcy. W przypadku dzwonów już od średniowiecza istotny był udział ludwisarzy gdańskich, o czym świadczy nazwisko Paul Ratgebe na dzwonie z 1487 roku w Borzytuchomiu oraz obecność dzwonów sygnowanych przez Wittwercków, np. w kościele św. Katarzyny w Bytowie czy w Niezabyszewie. Także w wyposażeniu, snycerce, rzeźbie i malarstwie zauważalne są gdańskie powiązania, czego najlepszym przykładem jest wystrój kościoła św. Jerzego Bytowie (sam obraz „Trójca Święta” to zapewne naśladownictwo obrazów słynnego gdańszczanina Hermana Hana). Najwięcej znaków gdańskich mistrzów pojawia się na wyrobach złotniczych i konwisarskich (np. monstrancja tuchomska), ale występują też punce rzemieślników słupskich czy elbląskich. Duża część sprzętów kościelnych to wytwory miejscowych twórców, noszące cechy sztuki prowincjonalnej, niemalże ludowej.
Architektura kościołów jest także zróżnicowana. Na stosunkowo niewielkim obszarze, na przestrzeni wieków powstawały interesujące budowle w różnorodnych układach i konstrukcjach – kościoły ceglane, kamienne, zrębowe czy szkieletowe. Na wystawie prezentujemy między innymi fragmenty tych starodawnych drewnianych konstrukcji. Na szczególną uwagę zasługuje fragment drewnianej belki, na której zachowały się owiane do dziś tajemnicą znaki o symbolice solarnej. Belka pochodzi co prawda z kościoła znajdującego się w sąsiadujących z ziemią bytowską wsi Borzyszkowy, jednakże zachowała się dokumentacja takich samych rytów w zniszczonym w 1937 roku w pożarze kościele w Studzienicach.
Prezentowana wystawa powstała jako wysiłek zbiorowy i współpraca wielu instytucji i życzliwych jej ludzi. Autorzy dziękują, pomorskim muzeom które tak życzliwie odpowiedziały na prośbę o użyczenie eksponatów pracownikom służby ochrony zabytków, biskupowi diecezji pelplińskiej i księżom proboszczom, którzy na co dzień z wielkim oddaniem troszczą się o nasze wspólne duchowe dziedzictwo oraz wszystkim napotkanym w trakcie badań ludziom, którzy nie odmawiali swej pomocy.
Prace nad wystawą wspierali
Delegatura Słupska Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Gdańsku
Biskup Pelpliński oraz proboszczowie i księża parafii w Borzytuchomiu, Bytowie, Niezabyszewie, Pomysku, Półcznie, Tuchomiu, Kramarzynach, Ugoszczy, Rokitach i Parchowie
Muzea pomorskie: Muzeum Narodowe w Szczecinie, Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku, Muzeum Regionalne w Człuchowie, Muzeum Park Etnograficzny im. Teodory i Izydora Gulgowskich we Wdzydzach Kiszewskich
Zapraszamy serdecznie!
